የኢትዮጵያ ኢኮኖሚ በየአመቱ ላለፉት 13 ዓመታት በ 10.8 በመቶ እያደገ እና በአከባቢዉ ካሉት ከፍተኛ እደገት ከሚያሳዩ ሀገራት ተርታ ላይ አስቀምጧታል። የሀገሪቱም የአፍሪካ ቀንድ አቀማመጥ እና የአፍሪካ ህብረት መቀመጫ መሆኗ ለተለያዩ የመካከለኛዉ ምስራቅ እና ሌሎችም የገበያ እድሎች ለዚህ እድገት ቀጣይነት ምክንያት ሊሆኑ ይችላሉ።
ከዚህ ቀደም የነበሩቱ አብዛኛዎቹ የኢኮኖሚ እድገቶች በግብርና፣ ገጠር ልማት፣ መሰረተ ልማቶች እና አገልግሎት ሰጪ ተቋማት በአቅርቦቱ መስክ እና የግል እና የህዝብ ተጠቃሚዎች ደግሞ የፍላጎቱን መስክ እድገት ያሳያሉ።

መንግስትም የዕድገት ለዉጥ ትግበራዉን በማፍጠን እና ቀጣይነት ያለዉን እድገት በማስፋፋት በ 2035 እ.አ.አ ከመካከለኛ ዕድገት ላይ ካሉ ሀገራት ለማሰለፍ እየሰራ ይገኛል። ይሄንን እድገትም ለማፋጠን መንግስት መሰረተ ልማቶችን ከህዝብና ከግል ኢንቬስተሮችም ጋር በትብብር ጉዞዉን ጀምሮ ቆይቷል። አሁን ላይ ያለዉን የህዝብ ቁጥር ስናይ ወደ 120 ሚሊዮን ከሚጠጋዉ ህዝብ ትልቁን ድርሻ የያዘዉም ወጣቱ ሲሆን እነዚህም ከተሰራበት የህዝብ ቁጥሩም ሆነ የወጣቱ ቁጥር መልካም እድል የሚሆንበት ሁኔታ አለ። እነዚህ ሁሉ ወጣቶች፣ የጤና፣ የቤት፣ የትምህርት እና የስራ ዕድል ስለሚፈልጉ ይሄ ጫና የሚመስለዉን ጉዳይ ወደ እድል መለወጥ ተገቢ ነዉ።

ከሚሌኒዬሙ የእድገት እቅድ ኢትዮጵያ በ እናቶች እና ህጻናት ሞት ከፍተኛ መቀነስ ስራ ቢሰራም አሁንም ቢሆን ብዙ ስራ ይጠብቀናል። በቅርብ በወጣዉ የጤና ሚኒስቴር መረጃ መሰረት 60 በመቶ ሞት ከእናቶች ህጻናት እና ተላላፊ በሽታዎች ቢሆንም 30 በመቶዉ ደግሞ ከማይተላለፉ በሽታዎች ጋር ይያያዛል።
የትምህርት ጥራትንም ብናየዉ በጤናዉ ትምህርት ዘርፍ የጥራቱ ጉዳይም አሳሳቢ ደረጃ ላይ ደርሷል። የትላልቅ ትምህርት ተቋማቶቻችንም ዉስጥ ገብተዉ በብዙ የሀገር ኢንቬስትሜንት የሚማሩ ምሁራንም የተሻለ ነገር ፍለጋ ከሃገር መሰደድ ላይ ይገኛሉ። ሀገር ዉስጥ የቀሩትም በህብረት ያላቸዉን እዉቀት፣ ጊዜ እና ገንዘብ አሰባስበዉ ወይም ከሌሎች ባለ ሃብቶች ጋር በህብረት በመሆን በሰፊዉ የመስራት ባህሉ ብዙም አይታይም።

ከላይ የተጠቀሱት ችግሮችን እንደ አጋጣሚ በመጠቀም የተማሩ እና ትዉልደ ኢትዮጵያዉያን የሆኑ ሰዎች በአንድነት በረጅም አመታት እቅድ ቢሰሩበት ፍሬያማ ዕዉቀት እና የስራ ዕድል ለወጣቱ፣ ለህብረተሰባችንም ደዌ መፍትሄ ብሎም በአንድነት እዉቀትን እና ገንዘብን አንድ ላይ ለሚሰሩበት ኢትዮጵያዉያን እርካታ፣ ክብር እና ሃብትንም ያጎናጽፋቸዋል።
በአንድነት ያለንን አሰባስበን መንግስትንም በጥናት በማሳመን መስተካከል ያለባቸዉን ጉዳዮች በማስተካከል ህዝባችንን ጠቅመን እኛም መጠቀም እንችላለን። በሀገራችን ያሉትን የመልካም አጋጣሚዎች መካከል፡-

የወደፊቱ የአለማችን ሀብት ምንጭ የሚባለዉ መረጃ ሲሆን በዚህ ላይ በሀገራችን እምብዛም አልተሰራም። ከላይ ያሉ የጤና ችግሮች በዘላቂነት ለመፍታት፣ ከመፍትሄዉ የሚገኘዉን ገቢ ለማግኘት እና ዉጭ ምንዛሬ ለማትረፍ የጤና ቴክኖሎጂ መሠረተ ልማቶች ላይ መስራቱ ተቀዳሚ ነዉ። የጤናዉ የቴክኖሎጂ መሰረተ ልማት በሀገራችን ምንም ያልተሰራበት በሚባል ደረጃ ላይ ያለ ሲሆን አብዛኛዎቹም በዕርዳታ ድርጅቶች ላይ የተደገፉ ከመሆናቸዉም በላይ ዘላቂ የሆነ ሀገራዊ የጤና ቴክኖሎጂ ህልም ያላቸዉ ባለመሆናቸዉ የጤና መረጃዎችን ጥቅም ላይ ለማዋል አልተቻለም። ስለዚህ በተለያዩ ቦታዎች ያሉ ትዉልደ ኢትዮጵያዉያን አለም አቀፍ የእውቀት አቅም ኖሯቸዉ ካልተጠቀሙ ኢትዮጵያዉያን ባለሙያዎች ጋር በመሆን መስራት የሚችሉበት መስክ ነዉ። በአንድነት ያላቸዉን በማሳየት መንግስትም ለዚህ ከመደበዉ በጀት ድጋፍ በማግኘት በቡድን ራስንም ሀገርንም መለወጥ ይቻላል።

አብዛኞቹ ህዝባችን የሚሞተዉ በጤና ግንዛቤ ማነስ እና የጤና አገልግሎት እጦት በመሆኑ የመረጃዉ ቴክኖሎጂ መኖር፣ ስራ አተዉ ያሉ የተማሩ ወጣት ሃይልን በመጠቀም እና በማሰልጠን፣ የስራዉም ሆነ የሃብቱ አካል በማድረግ በፒራሚዳል ስኪም ኢንሹራንም ሆነ መረጃን ማሰራጭት የሚቻልበትም ሁኔታ አለ።

የጤናዉን ትምህርት ብናይም አለም አቀፍ ጥራቱን የጠበቀ የጤና ትምህርት መስጫ ተቋማት አንድም ያለመኖርን እንደ እድል በመቁጠር በጋራ በዚያም ዘርፍ ኢንቬስት በማድረግ መስራት ይቻላል። ለዚህ ደግሞ አመቺ ሁኔታ ከሚፈጥሩ ጉዳዮች መካከል በሃገራችን ከፍያ እስኬል አለም አቀፍ ተወዳዳሪ የሆኑትን እና በተለያዩ አለም አቀፍ ተቋማት የተማሩ ስፔሺያሊስት ሃኪሞቻችንን በአካል በኢትዮጵያ ሌሎችንም ደግሞ ካሉበት በ ቴክኖሎጂ በማሳተፍ የተማረ ሃይል በማምረት ለአለም አቀፍ ገበያ ማቅረብም ሆነ ለሀገር ማብቃትም ይቻላል።

አብረን በጋራ በመሆን ችግሮቻችንን በመጠቀም የመፍትሄም፣ የሃብትም ምንጭ እናድርጋቸዉ! የችግራችን ምንጭ አብሮ ያለመሮጥ፣ አብሮ ያለማሰብ ሲሆን፡ ድር ቢያብር አንበሳ ያስር ነዉና፤ ይብቃን አብረን አንሁን፣ አብረን እናስብ ያለንን አንስተን ችግር እንፍታ የመፍትሄም ምንጭ እናድረገዉ። ይሄ ስራ የሃብት ምንጭነት ብቻ ሳይሆን የዞሮ መግቢያችን ቤት ስራ ጉዳይ ስለሆነ እንበርታ።

ዋቢ ጽሁፎች
1. Ethiopia Growth and Transformation Plan II and Ministry of Health, Addis Ababa 2016: Investment Process in Ethiopia’s Health Sector. By National Planning Commission
2. Central Statistical Agency/CSA/Ethiopia and ICF. Ethiopia Demographic and Health Survey 2016. Addis Ababa, Ethiopia, and Rockville Maryland, US: CSA and ICF. 2016.
3. Health Systems 2020: Health Care Financing Reform in Ethiopia: Improving Quality and Equity.
https://www.hfgproject.org/wp-content/uploads/2015/02/Ethiopia_Health_Care_Reform_Brief1.pdf
4. Health Sector Development Programme IV, 2010/11–2014/15. Final draft (pdf 780.81kb). Addis Ababa, Government of Ethiopia, Federal Ministry of Health, 2010

በዶ/ር ተመስገን እንዳለዉ
(MD, Systems Developer, CSMM, MBA, MSc cand, CEO Hakim Consult)

የዓድዋ ድል የዓለምን የኃይል አሰላለፍ ይዘት የገለበጠ፤ ከዛ ቀደም የነበረውን የምድራችን የታሪክ መልክ የቀየረ፤ “ነጭ ነጭ” ብቻ የሚልን ትርክት የቀለበሰ፤ አዲስ መንገድን የቀደደና ይደለደላሉ፤ ስለመሆኑ የሚናገሩት ብዙዎች ናቸው። የድሉን ገናንነት የሚመሰክሩት ደግሞ በጦርነቱ የተሸነፈችውን የጣሊያን ጸሐፍት ጨምሩ የሌሎችም የአውሮፓና የአሜሪካ የታሪክ አጥኚዎች ናቸው። በዓድዋ ድል ዙሪያ እሰከ 18 የሚደርሱ የታሪክ ድርሳናትን በግለሰብ ደረጃ ብቻ በአድናቆት የጻፉ የእንግሊዝ፣ የጀርመንና የጣሊያን ተመራማሪዎች መኖራቸውንም ዓለም በግርምት ታዝቧል።

ዓድዋ የጥቁሮች የነጻነት ደወል በተለዬ ሲሆን፣ በጥቅሉ ደግሞ የዓለም ጭቁኖች ሁሉ የተነቃቁበት የአርነት ጥሪ ነው። ሰው ከሰው መካከል የተበላለጠ የበላይና የበታች ተብሎ በሸፍጥ የተሰበከውን ልማድ ገለባብጦ የጻፈ ዐዲስ በደም የተጌጠ ኅያው መዝገብ ነው።

ከዘመን ዘመናት የተሻገረው የነጮች በዝባዥነት በአሐጉረ አፍሪካ እንዲያከትምም መነሻ ነጥብ ሆኖ የተነደፈ ደማቅ መስመር ነው የሚሉም አያሌዎች ናቸው። ዓድዋ እኩልነት የተባለ ቃል ለመጀመሪያ ጊዜ የተመዘገበበት የሥነ ሰብ ቅዱስ መጽሐፍ ነው ያሉትም የመላው የፕላኔቷ ልሳናት ናቸው።

በ1884ቱ የበርሊን ስብሰባ አፍሪካን እንዴት በሰላም (የነጭ ደም ሳይፈስስ) እንቀራመታት ያሉት አውሮፓውያን መላ አሐጉሪቱን ሲወሯት በራሷ ኃይል ብቻ ወረራውን የቀለበሰችው ኢትዮጵያ፣ በኋለኛው ዘመን ለመጣው የአፍሪካ ነጻነት የማይሻረውን ንቅናቄ አሲዛበታለች በዓድዋ። ፓን አፍሪካኒዝምን በጥቁር አብዮተኛ ልቦች ላይ አትማበታለች ኢትዮጵያ።

የታሪክ ተመራማሪና መምሕሩ አቶ በላይ ስጦታው በነጮች ሳይቀር የተመሰከረው በምድር ከተካሔዱ ጦርነትና ድሎች ሁሉ ዓድዋ ቀዳሚው መሆኑ የተረጋገጠ መሆኑን ያነሳሉ።

በአንድ ወቅት ከአውሮፓ እስከ አሜሪካ ከዛም አልፎ እስከ ላቲንና ኤዥያ ከተደረጉት ጦርነቶች ትልቁ ጦርነት ድል የትኛው ነው ትልቁ ሲል ቢቢሲ ባዘጋጄው የጥያቄና መልስ ውድድር “ዓድዋ” ብሎ የመለሰው ጋናዊ ወጣት አሸናፊ የሆነበትን ሁነት ደግሞ እንደ ማስረጃ ያቀርቡታል አቶ በላይ።

የዓድዋ ድል ትልቅ የሃገር ቅርስና የአንድነት አርማ መሆኑን የሚናገሩት ሌላው የታሪክ ሙሕር አቶ ደረጄ ተክሌ ዓድዋን በሚገባው ደረጃ ማወቅና ማክበር ይገባል ብለዋል።

አያይዘውም ከጊዜ ወደ ጊዜ የዓድዋን ብሔራዊ በዓልነትና የአንድነት ድልነትን የሚሸረሽሩ ነገሮች መታየታቸውን ጠቅሰዋል።

ስለሆነም በትምሕርት ቤቶች፣ በባህልና ታሪክ ተቋማት፣ በመገናኛ ብዙኃንና በሌሎችም መሰል መንገዶች ዓድዋን በሚገባ ማስተማርና ማስተዋዎቅ ይገባል ባይም ናቸው።

ስለ ዓድዋ ድል ሲታሰብ: የክርስቲያን ሙስሊሙ፣ የደገኛ የቆለኛው፣ የወጣት የአዛውንቱ ባጠቃላይ የመላው ኢትዮጵያዊ መሆኑን ማሰብ ይገባናል የሚሉን ደግሞ ሌላኛው የታሪክ ጥናት ተመራማሪ ፕ/ር አሕመድ ዘካሪያ ናቸው።

ፕ/ሩ ዓድዋ በአንድነት ስንቆም የማንችለው ፈተና እንደሌለ የምንረዳበት መሆኑንም ነው የሚያብራሩት።

የታሪክ መምህሩ አቶ በላይ ስጦታው በነጮች ተንኮልና ሴራ በትውልዶች መካከል የተነዛውን በማንነትና እምነት መለያዬት የሚፈውሰው መድሐኒት ዓድዋ መሆኑን አስረድተዋል። ዘመናት ለማይሽሩት የነጮች የመከፋፈል አዝማሚያም መበገር እንደማይገባ ነው የሚገልጹት ሙሕሩ።

ከሃገር ፍቅርና ታሪክን ከማወቅ አንጻር የአሁኑ ትውልድ ክፍተት አለበት ይባላልና ፤ አባባሉ በዘርፉ ሙሕራን አይን ሲታይ ምን ያህል ትክክል ነው ያልናቸው አቶ ደረጀ ተክሌ፣ ትውልዱ ላይ ሳይሆን ችግሩ ያለው ሊኂቃኑ ጋር ነው ብለዋል።

በመሆኑም ሊኂቃሉ ከጎሳ የፖለቲካ አተያይ ተላቀው እውነተኛውን ኢትዮጵያውነት ማስተማር ይገባቸዋል ብለዋል። አንድነት የማይበጠስ ኃይል መሆኑንም ጠቅሰዋል።

ሁሉም ትውልድ የራሱ ዓድማ ያለበት መሆኑን የሚያነሱት ሙሕራኑ በዚህ ዘመን ለሚጠበቀው የሃገር ጥሪም እንደ አባቶቻችን አመርቂ መልስ እንደሚጠበቅብን አንስተዋል።

በያለው አዛናው

“የባህል ወረራን የሚዋጋ ማኅበረሰብን ለመገንባት ባህልን ጠንቅቆ ማወቅ ያስፈልጋል…”

አቶ አህመድ ዘከርያ – የታሪክ እና ባህል ጥናት ተመራማሪ

ማኅበረሰብ በመኖር መስተጋብር ውስጥ የሚፈጥራቸው ልምዶች በጊዜ ሂደት ወደ ባህልነት ያድጋሉ፡፡ ይህ ማኅበረሰባዊ ልማድ በጊዜ   ዑድት ውስጥ የሚያድግ ፤ ከአንዱ ማኅበረሰብ ወደ ሌላ ማኅበረሰብ የሚወራረስ እንደ ሆነ ሁሉ በትውልድ ቅይይር ውስጥ ማኅበረሰብ ካለው ባህል ላይ የሚጠቅመውን እያነሳ እና ጎድቶኛል ያለውን እየጣለ ይሄዳል፡፡

ባህል ያልተፃፈ ግን ማኅበረሰቡ በስምምነት ያወጣው ሕግ ነው፡፡ ባህል የአንድ ማህበረሰብ መገላጫም ጭምር ነው፡፡ ኢትዮጵያ በውጭ ኃይል ሳትገዛ የኖረች አገር መሆንዋ ማኅበረሰቡ የራሱን ቀለም ሳይለቅ  ባህሉን ጠብቆ እንዲኖር አድርጓል፡፡

እንደ ኢትዮጵያ ላሉ በርካታ ቋንቋ ያላቸው አገራት እንደ ኑሮ ዘያቸው መለያየት  የሚገነቡት በርካታ ባህል አለ፡፡ ታድያ ከቅርብ ዓመታት ወዲህ በኢትዮጵያ ነባር የነበሩ የመከባበር፣ የመደማመጥ እና የእርቅ እሴቶቻችን እየተሸረሸሩ ግጭት የነገሰበት መደማመጥ ያቃተው፣ መከባበር የተሳነው ማኅበረሰብ መታየት  ጀምሯል፡፡

ይህም በኢትዮጵያ ሰፊ የባህል ወረራ ስለመኖሩ አንድ ማሳያ ነው፡፡ ዓለም ወደ አንድ መንደር መሰብሰብ መጀመሯና  የቴክኖሎጂ መስፋፋት ለዚህ የባህል ወረራ ትልቅ አስተዋፅዖ እንዳለው ብዙዎች ይስማማሉ፡፡  ፊልሞች ፣ የሙዚቃ ክሊፖች እና የመገናኛ ብዙሃን ላይ የሚታዩ ክዋኔዎች በታዳጊ ወጣቶች ላይ የሚያሳድረው ተፅዕኖ ቀላል የሚባል አይደለም፡፡ ይኸው የመዝናኛ ኢንዱስትሪ ለባህል ወረራ መስፋፋት ትልቅ አስተዋፅዖ እያበረከተ ይገኛል፡፡

የዓለም ወደ አንድ መንደር መምጣትዋን ተከትሎ ይህንኑ ግንኙት የሚያጠናክር ቴክኖሎጂም  እለት እለት  እየተስፋፋ ይገኛል፡፡ በአገራችን ለሚታየው የባህል ወረራ ይህንኑ የቴክኖሎጂ ግንኙነት መጠናከር መስፋፋት ተጠያቂ የሚያደርጉ በርካቶች ናቸው፡፡ የኢትዮጵያ መገናኛ ብዙኃን ባለሞያዎች ማኅበር ፕሬዝዳንት አቶ ጥበቡ በለጠ  በዚህ ኃሳብ አይስማሙም፡፡

“በኢትዮጵያ ለሚስተዋለው የባህል ወረራ መሠረታዊ ችግሩ የአዳዲስ ቴክኖሎጂ መምጣት አይደለም፡፡ ችግሩ ለማኅበረሰቡ ቀደሞ  ስለ ቴክኖሎጂው አጠቃቀም ግንዛቤ ካለመፈጠሩ  ጋር የተያያዘ ነው” ይላሉ አቶ ጥበቡ ፡፡

በ2006 ዓ.ም በባህል ወረራ ላይ በሚኒስቴር መሥሪያ ቤት ደረጃ ጥናት እንደተደረገ የሚያነሱት የባህል እና ስፖርት ሚኒስቴር ሕዝብ ግንኙነት ኃላፊው አቶ አለማየሁ ጌታቸው ለባህል ወረራው የመገናኛ ብዙሃኑ እና የመዝናኛው ኢንዱስትሪ  ትልቅ አስተዋፅዖ እንዳለው ያነሳሉ፡፡

ባለፉት ጊዜያት በኢትዮጵያ የነበረው ፖለቲካ ስርዓት በአገራዊ ፍልስፍና ላይ የተመሠረተ አለመሆኑ አገራዊ እሴቶች ጠባቂ አልባ ሆንዋል ሲሉም ከዚህ ቀደም የነበረው የፖለቲካ ስርዓት ተጠያቂ ያደርጋሉ፡፡

በ1950ዎቹ መጨረሻ ዘመናዊ የአስተዳደር ስርዓት በኢትዮጵያ ሲመሠረት ከዚህ ቀደም የነበረውን አገራዊ እሴቶች ማስቀጠል አልቻለም የሚሉት አቶ አለማየሁ “የራስን ጥሎ የሰውን አንጠልጥሎ” ይሉት የፖለቲካ ባህል ዳብሮ መቆየቱን ያነሳሉ፡፡

በዘመናዊው የፖለቲካ ስርዓት  ቀደምት የኢትዮጵያ እሴት የነበሩ ልማዶች እንደ ኋላ ቀር እና የማይጠቀሙ ተደርገው መሳላቸው አሁን ለደርስንበት የባህል ውዥንብር አጋልጦናል ብለው አንደሚያምኑ አንስተዋል፡፡

የአቶ አለማየሁን ኃሳብ የሚጋሩት አቶ ጥበቡ ባለፉት 30 ዓመታት በኢትዮጵያ የነበረው  የፖለቲካ ስሪት ጥላቻን የሚሰብክ እና  ኢትዮጵያዊ ማንነትን የሚያዳክም መሆኑ ለትውልድ ስብራት ዳርጎናል ይላሉ፡፡  የማኅበረሰቡ የንባብ  እና የውይይት ባህል ሊያድግ አለመቻሉ አሁን ለሚታየው የባህል መደበላለቅ እንደዳረገን ጨምረው አንስተዋል፡፡

ዛሬ በአገራችን  የሚታየው ግጭት እና አለመግባባት የባህል ወረራው ውጤት ነው የሚሉት የታሪክ እና ባህል ጥናት ተመራማሪው አቶ አህመድ ዘከርያ ናቸው፡፡

የባህል ወረራን የሚዋጋ  ማኅበረሰብን ለመገንባት ባህልን ጠንቅቆ ማወቅ ያስፈልጋል የሚሉት ተመራማሪው ማኅበረሰብን ስለ እሴቶቹ ጠንቅቆ እንዲያውቅ ማድረግ ላይ በትኩረት መሠራት አንደሚገባ ጠቁመዋል፡፡

የባህል እና ስፖርት ሚኒስቴር ባደረገው ጥናት የባህል ወረራ ችግሮችን በመለየት የመከላከያ ስልት ነድፎ ሲሰራ መቆየቱን ያነሱት አቶ አለማየሁ የባህል ወረራን በመከላከል እረገድ የወጡ ሕጎች ቢኖሩም የወጡትን ሕጎች ማስፈጸም ላይ ሰፊ ክፍተቶች መኖራቸውን አልሸሸጉም፡፡

ጨምረውም የባህል ወረራን መከላከል ለአንድ ተቋም  የሚተው ሥራ አይደለም የሚሉት አቶ አለማየሁ ሁሉም ዜጋ በአካባቢው የሚመለከታቸው መጤ ተግባራት በመዋጋት የበኩሉን አስተዋፅዖ ማበርከት እንዳለበት አንስተዋል፡፡

መጤ ባህልን በመዋጋት ረገድ የተለያዩ የሙያ ማህበራት የራሳቸውን አስተዋፅዖ ማበርከት እንደሚገባቸውም አቶ አለማየሁ ጨምረው አንስተዋል፡፡

የዘገበው፡- ይስሃቅ አበበ